Ngưu
Trâu mỗi nhọc, trâu liền năn nỉ:
"Một mình trâu nghe lỗi gian nan
Lóng canh gà vừa mới gáy tan,
CHỦ ĐÃ GỌI THẰNG CHĂN VỘI VÃ.
dạy rằng đuổi trâu ra thảo dã.
Cho nó ăn ba miếng đỡ lòng
Chưa bao lâu thoát đã rạng đông
Vừa đến buổi cày bừa bua việc
Trước cổ đã đeo hai cái niết
Sau đuôi thêm kéo một chiếc cầy
Miệng đã dàm, mũi lại dòng dây.
Trên lưng ruồi bâu, dưới chân đỉa cắn.
Trâu đà mệt thở dài thở ngắn,
Người còn hầm hét, mắng ngược mắng xuôi.
Liệu vừa đứng bóng mới thôi
Đói hoà mệt, bước khôn dời bước,
Ai thong thả trâu nào bì đặng?
Trâu nhọc nhằn ai dễ thế cho
Cày ruộng sâu, ruộng cạn cho no
Lại vườn đậu vường mè khiến chở
Làm không kịp thở ăn không kịp nhai
Tắm mưa trải gió chi nài
Đạp tuyết giầy sương bao sá
Có trâu sắn tằm tơ lúa má
Không trâu không hoa quả đậu mè
Lúa gặt cất lên đà có trâu xe
Lúa cất trữ, lại để giành trâu đạp
Từ tháng giêng cho đến tháng chạp
Kể xuân, hè, nhẫn đến thu đông
Việc cày bừa nông vụ vừa xong
Lại xe gỗ, dầm công liền khói
Bất luận xe rào, xe củi
Nhẫn đến loài phân bổi tranh che
Hễ bao nhiêu nhất thiết của chi
Thì đã phú mặc trâu chuyên chở
bao quản núi non hiểm trở
Chi nài khe suối dầm dề
cong lưng chịu việc nặng nề
Cay đắng những lời dức lác
Ăn thì toàn rơm khô cỏ rác
Ở quản chi ràn lấm tráp nè
Trâu dựng nên nông nọ nỗi kia
Trâu làm đặng căn trên, bồ dưới
Nghĩ suy lại công trâu cho phải
Lẽ cho trâu thao lụa mặc dày
Không chi thì khố lưới cầy cũng khá
Ăn cho phải những cơm với cá
Không nữa thì rau cháo cũng nên
Đến mai sau già cả sức hèn
Cũng bảo dưỡng bổ công lao lý
Khi mạng một chẳng đơm chẳng tế
Lẽ "Sinh cư, tử táng " mới ưng
Thở sống đà không dạ yêu thương
Khi thác lại đoạn tình siêu độ
Bảo nhau sắm con dao cái rổ
Khiến nhau vơ mớ củi nắm nè
Rằng: trâu này cốt Phật xưa kia
Phát đình liệu cho hồn thăng thiên giới
Còn hình tích giống chi để lại
Người người đều bàn bạc với nhau
Kẻ thì rằng: tôi lãnh cái đầu
Người lại nói phần tôi cái nọng
Kẻ giành lòng, bóng, ép gối mà kê
Còn sừng đem về ép thoi, làm lược
Kẻ thì chuốc hoa tai làm ngạt quạt
Người lại tiện chén rượu bầu liều
Làm tù và mà thổi cũng kêu
Tiện làm con cờ mà đánh cũng tốt
Kẻ thì làm cái mõ, cái hộp
Người lại tỉa cán quạt cán dao
Còn giò chia nhau
làm nham làm thấu
Trâu ngẫm lại là loài cầm thú
Phận sao chịu vậy dám nài
(Thân phận con trâu dưới thời Phong kiến)


"